Dr hab. n. med. Wojciech Bednarz
Wiceprezydent Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego. Specjalistyczna Przychodnia Lekarska MEDIDENT w Gorlicach, Katedra i Zakład Periodontologii Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia cukrzyca (diabetes mellitus) to grupa chorób metabolicznych z charakterystycznym podwyższonym poziomem glukozy we krwi spowodowanym przez niedobór lub nieprawidłowe działanie insuliny wydzielanej przez trzustkę. Większość chorych – diabetyków, jest dotkniętych tzw. cukrzycą typu 2. Choroba jest związana z insulinoopornością powstającą w wyniku niezdrowego trybu życia, nadwagi i otyłości. Główną rolę odgrywa w tym długoterminowym procesie nadmierne spożywanie cukrów prostych, które w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat wzrosło na świecie ponad trzykrotnie. Jest to także istotny czynnik ryzyka chorób jamy ustnej – próchnicy zębów i zapaleń przyzębia, ale także chorób sercowo-naczyniowych i nowotworów.
Badania naukowe dowodzą obecności wzajemnych powiązań pomiędzy tymi chorobami. Zarówno próchnica zębów jak i zapalenia przyzębia są powszechnymi schorzeniami infekcyjnymi związanymi z negatywnym oddziaływaniem bakteryjnej płytki nazębnej na twarde tkanki zębów, dziąsła i struktury otaczające zęby, w tym kości szczęk. U pacjentów cukrzycowych dochodzi do szeregu zmian doprowadzających do niszczenia tkanek przyzębia z jednej strony i nadmiernej reakcji zapalnej z drugiej strony.
Ułatwia to gromadzącej się bakteryjnej płytce nazębnej uszkadzanie tkanek, sprzyja niekontrolowanemu przebiegowi oraz utrudnia leczenie powstającego lub już rozwiniętego zapalenia przyzębia. Uszkodzenie tkanek przyzębia będące efektem przewlekłej infekcji bakteryjnej z kolei powoduje zwiększenie oporności na insulinę, przyspiesza powstanie cukrzycy typu 2, wpływa na pogorszenie kontroli poziomu glukozy we krwi i zwiększa ryzyko powstania groźnych dla życia przewlekłych powikłań cukrzycy.
Skuteczne leczenie choroby przyzębia daje szansę na skuteczniejsze leczenie cukrzycy. Dlatego każdy pacjent powinien być informowany o dwukierunkowym oddziaływaniu zdrowia jamy ustnej i zdrowia ogólnego niezależnie od tego czy zgłasza się do lekarza medycyny, czy lekarza stomatologa i niezależnie czy jest diabetykiem czy nie. Każdemu pacjentowi należy zwrócić uwagę na potrzebę wprowadzenia odpowiedniej zbilansowanej diety i optymalizacji rekreacyjnej aktywności ruchowej.
Lekarz stomatolog powinien dodatkowo wykonać instruktaż higieny jamy ustnej dostosowany indywidualnie do warunków anatomicznych pacjenta. Jeżeli lekarz stwierdzi, że istnieją czynniki ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2, powinien poinformować o zagrożeniu zachorowania, o możliwości wystąpienia suchości jamy ustnej, pieczenia błony śluzowej, grzybicy, utrudnionego gojenia ran oraz skierować do specjalisty diabetologa w celu wykonania badań diagnostycznych. Jeżeli stwierdzi obecność próchnicy zębów powinien przystąpić do odpowiedniego leczenia. Podstawą leczenia zapalenia przyzębia jest w każdej sytuacji wykonywana przez zespół stomatologiczny (lekarz i higienistka), profesjonalna eliminacja zmineralizowanej i miękkiej płytki nazębnej i likwidacja miejscowych czynników sprzyjających jej akumulacji.
Elementem niezbędnym w profilaktyce i leczeniu chorób jamy ustnej jest domowa kontrola płytki nazębnej wykonywana przez każdego pacjenta podczas codziennych czynności higienicznych jamy ustnej. Pacjent po przejściu instruktażu oczyszczania zębów przy użyciu szczotki do zębów, pasty do zębów, nici dentystycznych i ewentualnych dodatkowych przyborów dobranych przez personel powinien utrzymać optymalną higienę zapewniającą zachowanie zębów i tkanek otaczających w zdrowiu. Dodatkowo do samokontroli skuteczności domowych czynności higienicznych w jamie ustnej powinien otrzymać tabletki wybarwiające płytkę nazębną i lusterko stomatologiczne.
W fazie uczenia się prawidłowych czynności higienicznych pacjent powinien rozpoczynać od wybarwienia i dopiero po zakończeniu czyszczenia zębów sprawdzić, spoglądając w lustro i używając małego lusterka, efektywność usunięcia zabarwionej płytki nazębnej. Dopiero po osiągnięciu przez pacjenta dużej skuteczności (regularny brak zabarwienia zębów po oczyszczaniu) można zrezygnować ze stosowania wybarwiaczy. Zaleca się jednak sprawdzić np. po tygodniu, efektywność czynności higienicznych stosując barwnik po zakończonym oczyszczaniu zębów.
Oczywiście przynajmniej 2 razy w roku powinny być zaplanowane wizyty kontrolne w gabinecie stomatologicznym, podczas których w zależności od stanu klinicznego podejmowane powinny być odpowiednie czynności profilaktyczne lub lecznicze.