Kogo najczęściej dotyczą problemy ze słuchem?
Prof. dr hab. n. med. i n. o zdr. mgr zarz. Piotr Henryk Skarżyński
Towarzystwo Otorynolaryngologów, Foniatrów i Audiologów Polskich
Czym jest niedosłuch i jakie są przyczyny jego powstawania?
Niedosłuch to różnego rodzaju uszkodzenia słuchu. Wrodzone lub nabyte uszkodzenia mogą dotyczyć ucha zewnętrznego, środkowego i/lub wewnętrznego. Zmiany w uchu zewnętrznym i środkowym są często odwracalne – można je z dużym powodzeniem leczyć. Zmiany w uchu wewnętrznym są nieodwracalne. W zależności od stopnia uszkodzenia mogą być korygowane za pomocą aparatów słuchowych lub urządzeń wszczepialnych (np. implantów słuchowych).
Przyczyny niedosłuchu są różnorodne. U noworodków, niemowląt i małych dzieci do drugiego roku życia są to głównie wady wrodzone o podłożu genetycznym. U przedszkolaków i dzieci w wieku szkolnym zasadniczą przyczyną zaburzeń słuchu są zmiany pozapalne w uchu środkowym i powikłania będące następstwem infekcji górnych dróg oddechowych. Natomiast problemy ze słuchem u nastolatków to m.in. efekty przebywania w hałasie. Coraz więcej uczniów szkół średnich skarży się też na szumy uszne.
Słuch u dorosłych pogarsza się wraz z wiekiem, na skutek urazów, zapaleń. Niedosłuch zaczyna się najczęściej od wysokich częstotliwości i jest bardzo podstępny. Pacjent pytany, czy słyszy dobrze, powie, że tak i jest to prawda, ale w pasmach wysokich częstotliwości słuch się pogarsza bardziej niż wynikałoby to z jego wieku. Bardzo często pierwszym objawem mogą być szumy uszne. Później pojawia się pogorszenie rozumienia mowy. Pamiętajmy też, że w każdym wieku narażeni jesteśmy na otaczający nas hałas. Codziennie powinniśmy starać się eliminować hałas bezpośrednio działający na narząd słuchu.
Kogo najczęściej dotykają problemy z prawidłowym słyszeniem, czy dotyczą one tylko osób w podeszłym wieku?
Według Światowej Organizacji Zdrowia ponad 328 milionów dorosłych i 32 miliony dzieci na świecie ma niedosłuch w znacznym lub głębokim stopniu, a aż ponad miliard boryka się na co dzień z różnymi problemami słuchowymi, które utrudniają codzienną komunikację społeczną. W Polsce wg przeprowadzonych badań epidemiologicznych problemy ze słuchem ma co trzeci dorosły Polak.
Niemałym problemem są także szumy uszne, zwłaszcza subiektywne, często będące objawami uszkodzenia w uchu wewnętrznym, nierzadko spowodowanego wpływem hałasu. Z badań przesiewowych wynika, że szumy uszne odczuwa okresowo około 20 proc. dorosłych osób, natomiast na występujące stale szumy skarży się około 5 proc. dorosłych Polaków. Częstotliwość ich występowania rośnie z wiekiem. Liczba dzieci ze stałymi lub okresowymi szumami usznymi waha się w granicach 28-33 proc.
Jak wygląda diagnostyka niedosłuchu? Jakie badania powinien wykonać pacjent, jeśli zauważa u siebie problemy z prawidłowym słyszeniem?
Wskazane są okresowe badania słuchu u audiologa lub otolaryngologa. Nie są to badania inwazyjne. Są łatwe do wykonania, a mogą przynieść wiele korzyści.
Podstawowe to:
• otoskopia ucha
• audiometria tonalna – powietrzna i kostna; audiometria mowy
• ABR – fachowo określane jako badanie słuchowych potencjałów wywołanych pnia mózgu. Stosuje się je zarówno w badaniach przesiewowych (głównie w badaniach noworodków i małych dzieci) jak i diagnostycznych. Dzięki niemu można wykryć uszkodzenia słuchu w obszarze ucha środkowego, ślimaka, nerwu słuchowego i pnia mózgu.
• otoemisje akustyczne – to proste w wykonaniu badanie pozwala w kilka minut sprawdzić stan ślimaka i ocenić jego działanie, co jest szczególnie istotne w diagnostyce niedosłuchów i terapii szumów usznych.
• audiometria impedancyjna (tympanometria) z badaniem odruchu z mięśnia strzemiączkowego – nieinwazyjna, obiektywna, bezpieczna metoda badania stanu ucha środkowego, polegająca na ocenie podatności błony bębenkowej na zmiany ciśnienia w przewodzie słuchowym zewnętrznym. Wykonuje się ją, gdy zachodzi podejrzenie różnego rodzaju niedosłuchu oraz niedowładu nerwu twarzowego. Jest jednym z najszybszych i najprostszych sposobów, aby nawet u małego pacjenta sprawdzić czy w uchu środkowym pojawił się płyn (np. w wyniku wysiękowego zapalenia ucha). Z tego powodu badanie to jest często zlecane dla dzieci.
Jak leczy się niedosłuch? Czy wszyscy pacjenci cierpiący z powodu nieprawidłowego słyszenia skazani są na noszenie aparatów słuchowych?
Współczesna medycyna może pomóc prawie każdemu z ubytkiem słuchu. Do dyspozycji mamy leczenie zachowawcze, chirurgiczne, farmakologiczne, aparaty słuchowe, a dla tych, którym te rozwiązania nie wystarczają – różnego rodzaju implanty słuchowe. Sposób leczenia zawsze dobierany jest indywidualnie do potrzeb pacjenta.
Noszenie aparatu słuchowego, szczególnie u ludzi młodych, wzbudza wiele obaw. Jak postęp technologii wpłynął na leczenie niedosłuchu? Czy w dzisiejszych czasach możliwe jest dyskretne leczenie tego schorzenia, bez uczucia dyskomfortu dla pacjenta?
Tak, oczywiście. Współczesne aparaty słuchowe spełniają wysokie oczekiwania młodych ludzi. Dzięki zastosowaniu najnowocześniejszych rozwiązań technologicznych są przystosowane do współpracy i obsługi przez telefon komórkowy, zapewniają dźwięki najbardziej zbliżone do rzeczywistości, posiadają zaawansowane systemy pozwalającą identyfikować i zrozumieć mowę w hałaśliwym otoczeniu. Rozwiązania antysprzężeniowe zapobiegają dotkliwym piskom przy rozmowach telefonicznych, noszeniu czapki, przytuleniu kogoś, a nawet mogą zredukować szum wiatru. Standardem są już aparaty słuchowe, które współpracują z telefonami komórkowymi w zakresie obsługi i regulacji głośności, ustawień. Umożliwiają bezprzewodowe słuchanie muzyki, są kolorowe z możliwością wyboru indywidualnego designu, a przy tym prawie niewidoczne, bo niewielkich rozmiarów.
Niedosłuch to nie tylko problem zdrowotny, ale także społeczny. Jak problemy z prawidłowym słyszeniem wpływają na codzienność pacjenta? Czy mogą one być przyczyną powstawania innych zaburzeń?
Liczne statystyki dowodzą, że niedosłuch związany z wiekiem łączy się ze znacznym pogorszeniem jakości życia i samodzielności w codziennym funkcjonowaniu. Osoby cierpiące na ubytek słuchu częściej doświadczają społecznej izolacji, a nawet depresji. Kiedy zwykłe czynności i obowiązki zaczynają sprawiać trudności, zainteresowania schodzą na dalszy plan. Osoby z niedosłuchem rezygnują z aktywności, boją się i wstydzą, ponieważ nie są w stanie jak dawniej w pełni w nich uczestniczyć. Niejednokrotnie pogarszają się kontakty z bliskimi, rozmowy stają się dużym wysiłkiem i nie sprawiają już tak dużej przyjemności.
Z drugiej strony dyskomfort, jaki odczuwa pacjent w związku z niedosłuchem to indywidualna kwestia. Niekiedy umiarkowany niedosłuch nie stanowi problemu, a czasem nawet niewielkie uszkodzenia słuchu mogą znacznie wpływać na jakość życia, mają decydujący wpływ na życie i znacznie ograniczają funkcjonowanie człowieka, u osób starszych często doprowadzając do wycofania z aktywnego trybu życia. Większości osób można jednak pomóc, stosując odpowiednie protezy słuchowe. Nie zastąpią one wprawdzie zdrowego narządu słuchu, ale mogą znacznie ułatwić codzienną komunikację.
Czy możemy zabezpieczyć się przed ubytkiem słuchu, szczególnie tym, który może pojawić się w wieku senioralnym?
Istotne znaczenie dla rozwoju niedosłuchu mają czynniki zewnętrzne, dlatego bardzo ważna jest profilaktyka. Przede wszystkim trzeba dbać o higienę słuchu, a w szczególności unikać hałasu, który w jest wszechobecny na ulicach, w kinach, centrach handlowych, na meczach, koncertach, w klubach czy pracy. W dzisiejszych czasach jest największym zagrożeniem. Nie powinno się słuchać przez wiele godzin muzyki przez słuchawki. Warto dbać o pełne wyleczenie infekcji górnych dróg oddechowych.
Początkowo niedosłuch w zakresie wysokich częstotliwości może być niezauważalny w życiu codziennym. Często, adaptując się do postępującego niedosłuchu, pacjent może nie zauważyć rozwoju choroby. Do specjalisty trafiamy dopiero wtedy, gdy niedosłuch staje się na tyle duży, że zaczyna przeszkadzać w codziennym funkcjonowaniu i komunikowaniu się z otoczeniem. Tymczasem im wcześniej ubytki słuchu zostaną zdiagnozowane, tym większe są szanse na skuteczną terapię. Warto regularnie wykonywać badania kontrolne u specjalisty. Dzięki postępowi w medycynie z powodzeniem możemy pomóc prawie każdemu pacjentowi z zaburzeniami słuchu.